Όσες φορές κι αν έχω δει την ταινία La Strada του Federico Fellini πάντα αναγνωρίζω καινούργια πράγματα στο ασπρόμαυρο αριστούργημα του νεορεαλισμού του 1954. Η πόλη, οι άνθρωποι, οι συνθήκες στις οποίες ζουν, ο αγώνας για την καθημερινή επιβίωση τους ακόμα και η μουσική του Nino Rota μετασχηματίζεται πάντοτε σε σχέση με το δικό μας παρόν. Η συγκεκριμένη ταινία μοιάζει να αναδεικνύει τη σχέση του χρόνου που έχουμε βιώσει και βιώνουμε με το σταθερό παρόν της ταινίας. Προφανώς αυτή η σχέση δεν υπάρχει μόνο στις ταινίες του Fellini, αλλά στο La Strada έχει μια εξαιρετική δυναμική. Ο ιταλικός νεορεαλισμός έχει την ικανότητα να καθιστά το χρόνο των ταινιών του χρόνο του παρόντος του θεατή. Λες και οι Ιταλοί σκηνοθέτες του συγκεκριμένου ρεύματος έχουν την ικανότητα να καθιστούν τα πράγματα και τις καταστάσεις μαγικά και όμορφα ακόμα και αν επικρατεί η βία, η φτώχεια και η καταστροφή.
Η ταινία ξεκίνα με την Gelsomina (Giulietta Masina) να περπατάει μπροστά στη θάλασσα (ένα από τα αγαπημένα στοιχεία των ταινιών του Fellini) κουβαλώντας καλάμια όταν τα μικρότερα αδέρφια της τής ανακοινώνουν το θάνατο της αδερφής της Rosa, την οποία είχε αγοράσει ο Zampano (Anthony Quinn) από τη μητέρα της ένα χρόνο νωρίτερα. Τώρα, ο καλλιτέχνης του δρόμου έχει έρθει να αγοράσει τη Gelsomina για να αντικαταστήσει την πρώτη αδερφή που χάθηκε. Ενδιαφέρον σε αυτήν την αγοραπωλησία (που στοιχίζει δέκα χιλιάδες λιρέτες, ένα κιλό σαλάμι, μισό κιλό τυρί και δυο μπουκάλια κρασί) έχει η στάση των σωμάτων. Ο Fellini δίνει ιδιαίτερη σημασία σε όλη την ταινία στην τοποθέτηση των σωμάτων μέσα στον αστικό και κινηματογραφικό χώρο. Ο ψευτομπεχλιβάνης Zampano στέκεται σχεδόν αδιάφορος περιμένοντας να ολοκληρωθεί η διαδικασία αποχωρισμού της μητέρας από την κόρη. Η Gelsomina κοιτάζει με επιφυλακτικότητα τον αγοραστή της και στρέφεται προς τη θάλασσα με δακρυσμένα μάτια όπου και γονατίζει σαν να μπορούσε να βρει λύση από κει. Η μητέρα της επιχειρεί να διαχειριστεί την νέα κατάσταση και κινείται μεταξύ του πόνου για τον χαμό της Rosa και της χαράς για το τι μπορεί να κάνει με τις δέκα χιλιάδες λιρέτες που πήρε από τον Zampano για την πώληση της Gelsomina. Οι συναισθηματισμοί, όσο ενδιαφέροντες και αν είναι, μοιάζουν να πνίγονται από το ποσό της αγοραπωλησίας της Gelsomina.
Τώρα πια η Gelsomina βρίσκεται στον αστερισμό του Zampano. Μαθαίνει, δουλεύει, ζει, υπομένει, υποτάσσεται σωματικά, πνευματικά και σεξουαλικά από τον αγοραστή της. Η ζωή της δεν της ανήκει. Άλλοι αποφασίζουν γι’ αυτήν, πριν από αυτήν και για αυτήν. Ωστόσο, η Gelsomina δεν το βάζει κάτω, μέσα από την αφέλεια της, μέσα από την αγάπη της για την ίδια ζωή επιχειρεί να κάνει πράγματα που την ικανοποιούν· παίζει και γελάει με τα παιδιά, φυτεύει ντομάτες, αρχίζει ακόμα και να ερωτεύεται τον Zampano που είναι ο πρώτος, κατά τα φαινόμενα, εραστής της. Σε αυτό το σημείο η σχέση της Gelsomina με τον Zampano έχει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της έλξης και της απώθησης που συναντάμε στις ερωτικές σχέσεις. Η εμφάνιση του Il Matto (Richard Basehart) και η συμπεριφορά του που θα οδηγήσει σε φυλάκιση του Zampano ουσιαστικά θα ενδυναμώσει την επιθυμία της Gelsomina για τον εραστή της. «Τα πάντα στον κόσμο» λέει ο Il Matto «εξυπηρετούν ένα σκοπό». Ο Il Matto θέλει να είναι ο φιλόσοφος των πανηγυριών, του δρόμου, της δύσκολης και συχνά άχαρης ζωής που ζει. Τα λόγια του Il Matto είναι φάρος που φωτίζει το νου της μικρής Gelsomina. Σταδιακά αντιλαμβάνεται ότι δεν μπορεί να ξεφύγει από αυτόν τον οικουμενικό κανόνα που έχει θέσει ο Il Matto.
Η μικρή δεν θα αργήσει να δράσει. «Το σπίτι μου είναι μαζί σου» εξομολογείται στον αποφυλακισμένο, μα εντελώς αδιάφορο Zampano για να εισπράξει ένα βροντερό γέλιο. Η Gelsomina προσπαθεί απεγνωσμένα να τραβήξει την προσοχή του Zampano, του προτείνει ακόμα και να παντρευτούνε αλλά αυτός απορρίπτει όλες τις προτάσεις της. Ο Zampano είναι ένας ευαίσθητος και ευάλωτος αγριάνθρωπος. Δεν ξέρει πως να συμπεριφερθεί και το μόνο του καταφύγιο είναι η βία.
Η βία αυτή θα εξελιχθεί σε δολοφονία του Il Matto όταν σε κάποιο έρημο επαρχιακό δρόμο, όπου και θα συναντηθούν η αντιπαράθεση των δύο αντρών θα βγει εκτός ελέγχου. Κουβέντα στη κουβέντα, οι δύο άντρες έρχονται στα χέρια και ο Zampano σκοτώνει τον Il Matto. Στη συνέχεια ο Zampano ξεφορτώνεται το πτώμα και ρίχνει το αυτοκίνητο, του νεκρού πια Il Matto, στο ποτάμι όπου και αναφλέγεται.
Ο καιρός περνάει και η Gelsomina δεν μπορεί να αποδεχτεί το γεγονός ότι ο Zampano δολοφόνησε τον Il Matto. Κλείνεται ακόμα περισσότερο στον εαυτό της και συχνά λέει «Ο Il Matto πληγώθηκε». Ο Zampano την εγκαταλείπει σε μια ορεινή περιοχή και δεν θα την ξαναδεί ποτέ. Χρόνια αργότερα, ο Zampano ακούει μια κυρία να τραγουδάει το ρυθμό που έπαιζε η Gelsomina την τρομπέτα της. Μαθαίνει πως ο πατέρας της κυρίας είχε βρει τη Gelsomina σε κακή κατάσταση κοντά στη θάλασσα και την είχαν περιθάλψει. Η Gelsomina όταν ήταν σε καλή κατάσταση έπαιζε την τρομπέτα και έτσι η νεαρά κυρία έμαθε να τραγουδάει το μουσικό κομμάτι. Μετά από λίγο καιρό η Gelsomina πέθανε. Συντετριμμένος ο Zampano, θα μεθύσει και στη συνέχεια θα καυγαδίσει με κάποιους θαμώνες της ταβέρνας. Καταφύγιο του η θάλασσα (αγαπημένο θέμα του Fellini) όπου ο Zampano ξεσπάει σε κλάματα.
Τι είναι λοιπόν ο δρόμος; Ο δρόμος είναι η ίδια η ζωή που σε παρασέρνει χωρίς να σε ρωτά που θέλεις να πας. Είναι ο δρόμος που πρέπει να περπατήσει κάποιος/κάποια ανεξαρτήτως των συνθηκών που θα ήθελε να επικρατούν ώστε το πέρασμα από τη ζωή να είναι ομαλό, ανώδυνο και ξεκούραστο. Ο Fellini δεν δημιουργεί ιδανικές καταστάσεις, βλέπει τον κόσμο όπως είναι και όχι όπως θα ήθελε να είναι. Ο δρόμος είναι αυτός που μας εξαναγκάζει να δούμε τα πράγματα κατάματα, να υποχρεωθούμε να αντιμετωπίσουμε αληθινές καταστάσεις. Αυτό σημαίνει ότι είμαστε καταδικασμένοι να ακολουθήσουμε μια προδιαγεγραμμένη πορεία; Όχι, σημαίνει όμως ότι ο αγώνας για την ατομική αυτονομία είναι μακρύς, δύσκολος και επίπονος. Ίσως μια από τις πιο ωραίες σκηνές της ταινίας είναι η φυγή της Gelsomina από τη ζωή του Zampano. Πόσο εύκολο είναι όμως να φύγεις, να κόψεις τις αλυσίδες; Η Gelsomina φωνάζει πως φεύγει, όμως διαρκώς κοιτάζει πίσω να δει μην τυχόν και έρχεται ο Zampano. Η φυγή από μια φωλιά, από έναν άνθρωπο, από μια συνήθεια είναι πάντα δύσκολη, συχνά συνεπάγεται περιπέτειες που μπορεί να θέσουν τη ζωή σου σε κίνδυνο. Είναι όμως απαραίτητη, διότι είναι ο μόνος τρόπος για να φτάσουμε στην ατομική αυτονομία. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Gelsomina είναι ένα μικρό και αφελές κορίτσι που όμως θα «ψηθεί», θα ωριμάσει μέσα από τις αντιξοότητες της ζωής, ενώ ταυτόχρονα επιχειρεί, στο βαθμό του εφικτού, να διατηρήσει την αξιοπρέπεια της. Ο θάνατος της δεν παρουσιάζεται στην ταινία αλλά όπως και στις αρχαίες τραγωδίες μαθαίνουμε για το χαμό της από κάποιον τρίτο. Με αυτόν τον τρόπο ο Fellini επέλεξε να αναδείξει, ήρεμα και απλά, την προσωπικότητα και την αξιοπρέπεια της.
Και ο Zampano, τι μπορεί να ειπωθεί για αυτόν; Ο ψευτομπεχλιβάνης αποτελεί μια κλασική αποτύπωση των ανθρώπων του δρόμου, αυτών που γυρνούσαν τις στράτες και τα πανηγύρια στην Ιταλία (αλλά και στην Ελλάδα) στις δεκαετίες 50 και 60 για να βγάλουν τα προς το ζην. Δεν γνωρίζει κανείς από που έρχονται και που πηγαίνουν. Είναι από τους ανθρώπους που δεν μπορούν ποτέ να εγκαταλείψουν τους δρόμους. Ο δρόμος είναι η ζωή τους, η ύπαρξη τους. Και η βία στην οποία προσφεύγει διαρκώς ο Zampano, γιατί υπάρχει τόση βία διαρκώς γύρω του και μέσα του; Η βία, όσο δυσάρεστη και αν είναι, αποτελεί δομικό στοιχείο συγκρότησης των κοινωνιών και ο Zampano είναι ταυτόχρονα θύμα και θύτης αυτής της βίας. Ασφαλώς, ο Fellini τον παρουσιάζει ως άξεστο, άγριο και βάρβαρο, ωστόσο, γνωρίζει ότι υπάρχουν ψήγματα ανθρωπιάς τα οποία παρουσιάζει στα τελευταία πλάνα της ταινίας όπου ο Zampano καταρρέει ηθικά και ψυχικά.
Τις τελευταίες δεκαετίες ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν δείξει οι μελετητές του κινηματογράφου για το πως παρουσιάζονται οι πόλεις σε όλες τις σπουδαίες ταινίες. Παρακολουθώντας το La Strada γεννιέται μια ρομαντική άποψη για το άστυ καθώς οι σημερινές πόλεις χάνουν πια τον χαρακτήρα που είχαν τις προηγούμενες δεκαετίες και μετατρέπονται σε agglomeration. Υπάρχουν οι δημόσιοι χώροι, οι πλατείες χωρίς ίχνος εμπορικής εκμετάλλευσης, οι απέραντες παραλίες, τα χαμηλά σπιτάκια. Ασφαλώς, δεν λείπουν και οι πρώτες μεγάλες εργατικές πολυκατοικίες αφού βρισκόμαστε την μεταπολεμική Ιταλία του 1950. Το ευχάριστο είναι ότι τα παιδιά τρέχουν αμέριμνα σε δρόμους και πλατείες χωρίς τον κίνδυνο να τα χτυπήσει κάποιο όχημα. Σήμερα, δυστυχώς, βρισκόμαστε σε μια εποχή που όλα αυτά έχουν χαθεί ανεπιστρεπτί.
Ο Fellini δημιούργησε μια σπουδαία ταινία που συνεχίζει να μιλάει στην καρδιά και το μυαλό των ανθρώπων 70 χρόνια αργότερα. Η επιτυχία της ταινίας έγκειται στη φοβερή δουλειά των συντελεστών της και στο γεγονός ότι ο μεγάλος Ιταλός σκηνοθέτης καταπιάστηκε με ένα συγκεκριμένο θέμα (οι άνθρωποι του δρόμου) με ειλικρίνεια, σεβασμό και ωριμότητα.
